მე-13-14 საუკუნის ქართველი, სვანი კალიგრაფის - გრიგოლ ქანცხიანის ანდერძი თავის გადაწერილ სახარებაზე.
იგი იერუსალიმში, ქრისტეს საფლავის ტაძარში მოღვაწეობდა:
,,აღდგომისა ეკლესიასა შინა, წინაშე საფლავსა ქრისტესსა, მე, ცოდვილმან იოვანე ქარცხიანისა შვილმან, ხელვყავ აღწერად წმიდათა ამათ ოთხთავთა, და შევსწირე სუანეთს წმიდასა მთავარანგელოზსა მუხერისა, კუამლისაგან შეინახეთ, ღამე სანთელსა ნუ ვინ მიუშვერთ, ფხტითერისა დეკანოზისა ხელითა გამომიგზავნია, ტილოსა შინა შემიკრავს, ჩემო ძმაო, მიქელ, შენდა სასუდრედ დამიჭირე“.
იოვანე ითხოვს, მოუფრთხილდნენ წიგნს, მოარიდონ კვამლს და სანთლის ღვენთებს...
ჩანს, იოვანე აღდგომელია, ამ პერიოდში ეგვიპტის სულთანმა ქრისტეს საფლავი გიორგი ბრწყინვალეს გადასცა და წმინდა საფლავს ქართველი ბერები - აღდგომელები აკონტროლებდნენ.
არის სხვა მრავალი შემთხვევაც, როცა სვანები უკვეთავენ სხვადასხვა წიგნებს, მაგ. "სუეტსა ჭყუნდიდისასა", ანუ მარტვილის მონასტრის ცნობილ სვეტს, რომელიც, როგორც ირკვევა, სკრიპტორიუმიც ყოფილა.
საერთოდ, სვანებს მჭიდრო კავშირი ჰქონდათ იერუსალიმთან.
სვანეთში იჯდა ადგილობრივი სასულიერო ხელისუფალი - სეტიელი ქორეპისკოპოსი, რომელიც უძველესი წესის თანახმად "ცოლოსანი" იყო. სეტიელები იმდენად გამდიდრდნენ, რომ ადგილობრივ ფეოდალებად იქცნენ და ეპისკოპოსობას მემკვიდრეობით გადასცემდნენ. სვანური გადმოცემები გვიამბობენ სვანი მეთემეებისა და სეტიელების დაპირისპირების შესახებაც. ყოფილა შემთხვევები, როცა გათავხედებული ეპისკოპოსი სვანებმა მოკლეს. ის, რაც მათ ბარში ეპატიებოდათ, მთაში არ გასდიოდათ ხოლმე, თავის მხრივ, სეტიელები ბარელ ფეოდალებს უკავშირდებოდნენ და დახმარებას სთავაზობდნენ თავისუფალი სვანეთის დაყმევებაში.
წყარო:
გერონტი გასვიანი - ,,სვანეთის ეკლესიის ისტორიისათვის“, ,,მაცნე“, ისტორიის... 1986, N2
მე-13-14 საუკუნის ქართველი, სვანი კალიგრაფის - გრიგოლ ქანცხიანის ანდერძი თავის გადაწერილ სახარებაზე.
იგი იერუსალიმში, ქრისტეს საფლავის ტაძარში მოღვაწეობდა:
,,აღდგომისა ეკლესიასა შინა, წინაშე საფლავსა ქრისტესსა, მე, ცოდვილმან იოვანე ქარცხიანისა შვილმან, ხელვყავ აღწერად წმიდათა ამათ ოთხთავთა, და შევსწირე სუანეთს წმიდასა მთავარანგელოზსა მუხერისა, კუამლისაგან შეინახეთ, ღამე სანთელსა ნუ ვინ მიუშვერთ, ფხტითერისა დეკანოზისა ხელითა გამომიგზავნია, ტილოსა შინა შემიკრავს, ჩემო ძმაო, მიქელ, შენდა სასუდრედ დამიჭირე“.
იოვანე ითხოვს, მოუფრთხილდნენ წიგნს, მოარიდონ კვამლს და სანთლის ღვენთებს...
ჩანს, იოვანე აღდგომელია, ამ პერიოდში ეგვიპტის სულთანმა ქრისტეს საფლავი გიორგი ბრწყინვალეს გადასცა და წმინდა საფლავს ქართველი ბერები - აღდგომელები აკონტროლებდნენ.
არის სხვა მრავალი შემთხვევაც, როცა სვანები უკვეთავენ სხვადასხვა წიგნებს, მაგ. "სუეტსა ჭყუნდიდისასა", ანუ მარტვილის მონასტრის ცნობილ სვეტს, რომელიც, როგორც ირკვევა, სკრიპტორიუმიც ყოფილა.
საერთოდ, სვანებს მჭიდრო კავშირი ჰქონდათ იერუსალიმთან.
ასევე დაგაინტერესებთ
"ღაზის დამარცხება იბერთაგან" - უცნობი სირიული და ლათინური ცნობები დავით აღმაშენებელზე
"აბხაზის, შაქის, ალანის და რუსის მეფეთა-მეფე; მესიის თანაშემწე. ალლაჰმაც განაგრძოს მეუფება თქვენი" - როგორ მიმართავდნენ მუსლიმები ჭყონდიდელსა და ქართველ მეფეებს
"დასავლეთ ევროპელთა წინააღმდეგ ბრძოლებში ბიზანტიის მთავარი დასაყრდენი ქართველები იყვნენ. კონსტანტინოპოლის ზოგ იმპერატორს ქართული ქუდი ეხურა"
სვანეთში იჯდა ადგილობრივი სასულიერო ხელისუფალი - სეტიელი ქორეპისკოპოსი, რომელიც უძველესი წესის თანახმად "ცოლოსანი" იყო. სეტიელები იმდენად გამდიდრდნენ, რომ ადგილობრივ ფეოდალებად იქცნენ და ეპისკოპოსობას მემკვიდრეობით გადასცემდნენ. სვანური გადმოცემები გვიამბობენ სვანი მეთემეებისა და სეტიელების დაპირისპირების შესახებაც. ყოფილა შემთხვევები, როცა გათავხედებული ეპისკოპოსი სვანებმა მოკლეს. ის, რაც მათ ბარში ეპატიებოდათ, მთაში არ გასდიოდათ ხოლმე, თავის მხრივ, სეტიელები ბარელ ფეოდალებს უკავშირდებოდნენ და დახმარებას სთავაზობდნენ თავისუფალი სვანეთის დაყმევებაში.
წყარო:
გერონტი გასვიანი - ,,სვანეთის ეკლესიის ისტორიისათვის“, ,,მაცნე“, ისტორიის... 1986, N2
ძველ სვანეთს აქვს საოცარი გაკვეთილები ჩვენი თანამედროვეობისთვის, ერთი მხრივ, ერთიანი საქართველოს იდეაზე და, მეორე მხრივ, მის ადგილზე ევროპულ სამყაროში, დიახ, არ ვაჭარბებ.
წინათაც შევეხე მე-13-14 საუკუნის ლატალის ხევის ხატის წარწერას, სადაც სვანები ღმერთს ავედრებენ "ერთობილ საქართველოს" და მასში მოაზრებულ სვანებს და მეგრელებს (დადიანი). იოლი წარმოსადგენია, რამდენად "იზოლირებული" უნდა ყოფილიყო ლატალის მიუვალი ხევი შუა საუკუნეებში, ეს ხომ ზემო სვანეთია, მაგრამ ამის მიუხედავად, აქ, ამ ეპოქაში, სახეზეა ასეთი ბრწყინვალე საერთო ქართული თვითშეგნება.
კიდევ უფრო შთამბეჭდავია სვანთა რელიგიური თვითიდენტიფიცირება დასავლეთ ევროპასთან და არა მხოლოდ კონსტანტინოპოლთან და იერუსალიმთან.
საგანგებოდ დაწესებულ დღეებში თემი სვანეთში მოწყალების გაცემისა და სინანულის შემდეგ ადგენდა უზარმაზარ ნუსხას, მონანულ მეთემეთა ჩამონათვლით, სადაც პირველყოვლისა მოცემული იყო სვანთა აღსარება ანუ სარწმუნოება, სვანთა კეთილი სასოებით ბოლო ჟამს მთავარანგელოზი ამ სიცოცხლის წიგნს წაიკითხავდა და სვანთა სასინანულო და სამოწყალო საქმეებს მოიხსენებდა, ეს უნიკალური წიგნი იწყებოდა სვანთა აღსარების ანუ მრწამსის განსაზღვრით - განწესებული წმიდათა მოციქულთა ჰრომს და იერუსალემს... ამგვარად, მე-13-14 საუკუნეებში სვანები მიიჩნევენ, რომ რომაულ-იერუსალიმური სამოციქულო მრწამსის მპყრობელები არიან. რომი/ჰრომი ამ დროს ქართულ ტექსტებში ცოცხალი ტერმინი იყო და კონსტანტინოპოლის სინონიმად არ გამოიყენებოდა (მაგ. ერთი დიპტიქი: "ჰრომსა პაპობასა იოვანესსა, კოსტანტინეპოლეს ალექსისა". საქართველოს ეკლესიის მთავარი ავტორიტეტების - მთაწმინდელების მიხედვით ხომ რომაული ქრისტიანობა ყველაზე უმწიკვლოდ ინახავდა სამოციქულო მოძღვრებას!
ანგელოზებივით მაღლა მცხოვრები სვანი ძმები (ძველი ქართველი მოძღვრის, დანიელ ხანბაშურის სიტყვები) ერთი მხრივ ატარებენ ძლიერ საერთო ქართულ თვითშეგნებას, მეორე მხრივ კი, თავს მოიაზრებენ დიდი დასავლეთ ევროპული ქრისტიანული სამყაროს ნაწილად.
რომ არა სვანეთში გადაწერილი იერუსალიმური ლექციონარები - ლაჰილის, კალის და ლატალის ხელნაწერები, იერუსალიმის ძველი ეკლესიის წეს-განგებაზე არაფერი გვეცოდინებოდა, ესაა სვანეთის დიდად საპატიო წვლილი სრულიად ქრისტიანული სამყაროს წინაშე.
სვანები ხელნაწერებს უკვეთავდნენ სვანეთის გარეთაც, მაგალითად ,,სუეტსა ჭყუნდიდისასა“, ანუ მარტვილის მონასტრის ცნობილ სვეტს, რომელიც, როგორც ირკვევა, სკრიპტორიუმიც ყოფილა, ასევე, ქრისტეს საფლავის სკრიპტორიუმს იერუსალიმში.
მხოლოდ მე-14-15 საუკუნეებისთვის წყაროებში დაფიქსირებულია ორმოცდაათზე მეტი სვანი მწიგნობრის სახელი !
1. აღმართ მოშრიდიანი (მე-14-ს.).
2. გახეჩან ხუცესი (მე-14-ს.).
3. ჩერიგ ბაბილოვანი (მე-14)
4. დავით (მე-14.)
5. გაჟანიანი (მე-15).
6. ნინია შქერიანი
7. გიორგი მოძღვარი, შქერიანი (მე-15)
8. გორსი დავიანი (მე-15).
9. დემეტრე უხოჯელიანი (მე-14.)
10. თოდანი (მე-15)
11. იველდანი (მე-15)
12. კაკასატი (მე-15)
13. ნინია (მე-15)
14. ოქროპილ (მე-14)
15. ტიმოთე პაპა (მე-14)
16. ფარსმან დობორჯგიანი (მე-14)
17. ფურთუხ (მე-14)
18. ქერობინ კილამოშელი (მე-14)
19. ქერობინ უხოჯელიანი (მე-15)
20. ზურაბ შარლანი.
21. ივანე გოშქოთელიანი.
22. მახარობელ უხოჯელიანი.
23. მიქაელ დევდარიანი
23. მოლტარე მუშკუდიანი
24. მოქოლდიანი
25. იოვანე
26. ფალავანდ ფალავანდიშვილი
27. ყაბსუ
28. დავით
29. იულდან ჰადიშელი დეკანოზი
30. დანიელ ორსმაგიანი
31. დავითა მუგებიანი
32. ფარსმან ანბარეგიანი.
ხუთი გიორგი - 33, 34, 35, 36, 37
38. აბრამა
39. ანტონ
40. დავით
41. იოვანე ქანცხიანი - აღდგომელი (ქრისტეს საფლაველი) ხუცესი
სამი ნიკოლოზი - 42, 43, 44
სამი ივანე - 45, 46, 47
ოთხი დემეტრე - 48, 49, 50, 51.
ამ ნუსხას შეიძლება დაემატოს კიდევ ერთი ამდენი ანონიმი ავტორი ამავე ხანის სვანეთიდან, რომელთა სახელებიც არ ვიცით, მაგრამ ნაშრომებს ვხედავთ.