რევაზ მარგიანი ლადო ასათიანის, მირზა გელოვანისა და ალექსანდრე საჯაიას თაობის პოეტი იყო.
მან პირველი ლექსის- "მირანგულას" გამოქვეყნებისთანავე მიიქცია ყურადღება, როგორც ნიჭიერმა, ორიგინალური ხმის პოეტმა.
რევაზ მარგიანის უპირველესი შთაგონება მისი მშობლიური სვანეთი იყო. პოეტის მუზა ერთთავად სულ იმ მიუვალ მთებს დასტრიალებდა თავს, სადაც მისი აკვანი დაირწა. მისი ლირიკა მულახის სათიბებში ამოსული ყვავილივით ნაზი, გამძლე და სურნელოვანი იყო...
ვახტანგ ჭელიძე იხსენებს:
რევაზ მარგიანი თავად კეთილშობილი კაცი იყო და ადამიანის უმაღლეს ღირსებად კეთილშობილება მიაჩნდა. ვერ იტანდა სიყალბეს, ორპირობას, გაიძვერობას, და თავის შეგნებაში, ყოველდღიურ ურთიერთობაში, ასევე ორ კატეგორიად ჰყავდა დაყოფილი ადამიანების სამყარო. ოღონდ არა ასე განზოგადებულად და განყენებულად; წლების მანძილზე იყო ჟურნალებისა თუ გაზეთების რედაქტორი, გამომცემლობის ხელმძღვანელი და, როცა ნიჭის თვალსაზრისით ნაკლები შესაძლებლობის ადამიანს დაუბეჭდავდა რამეს, იტყოდა ხოლმე, – თითქოს თავს იმართლებსო – „ოჯახში გაზრდილი მაინც არის“. ასე უბრალოდ განსაზღვრავდა – „ოჯახში გაზრდილი“, ესე იგი, პატიოსანი, მაღალი ზნეობის ადამიანი, მეგობრების ერთგული... ხოლო ისინი, ვინც „ოჯახში არ არიან გაზრდილნი“ – ფლიდები, გაიძვერები, ინტრიგანები...
შესახედავად სვანს არა ჰგავდა, მაგრამ ნამდვილი სვანის ხასიათი ჰქონდა – არამზადების მიმართ პირქუში იყო, გაუცინარი, არც კი ცდილობდა დაეფარა თავისი ანტიპათიები; კეთილშობილი ადამიანისთვის კი გული გახსნილი ჰქონდა, სახე უცინოდა, თავს ევლებოდა... უყვარდა მეგობრების წრეში ყოფნა და ეს იყო უბედნიერესი წუთები მის ცხოვრებაში. მაშინ იგი დროის მოძრაობას თითქოს ვერცა გრძნობდა და უნდოდა, ეს ბედნიერი წუთები უსასრულოდ გაგრძელებულიყო; თავის სიყვარულს უხვად სთავაზობდა მეგობრებს და თუნდაც დროებით განსაშორებლად ვეღარ ელეოდა... თავისივე ლექსებივით გულწრფელი და სადა იყო. ასე გავიცანი ბავშვობაში, როცა სკოლას ამთავრებდა, და ასეთი დარჩა სიცოცხლის ბოლო წუთებამდე.
საინტერესო იყო ეს გაცნობაც. ჩვენ მეზობელ სკოლებში ვსწავლობდით, მაგრამ ერთმანეთს არ ვიცნობდით. სკოლაში ყოველთვის გამოერევა ხოლმე თითო-ოროლა ბავშვი, ხელოვნებით ან სპორტის რომელიმე სახეობით გატაცებული და თუ სათანადო ენერგიულობაც მოსდევს, ხშირად მთელ სკოლას აიყოლიებს, „გადაიბირებს“... მერვე სკოლაში, სადაც რევაზი სწავლობდა, იყო თეატრით გატაცებული ორი ყმაწვილი კაცი, უფროსი კლასის მოსწავლეები, რევაზზე რამდენიმე კლასით უფროსები. ერთი მათგანი ბოლომდე ერთგული დარჩა თეატრისა. ეს გახლდათ შემდეგში ცნობილი თეატრალური მოღვაწე ალექსანდრე ჭედია. მათი თაოსნობით ხშირად იდგმებოდა სკოლაში წარმოდგენები, უმთავრესად ქართველ კლასიკოსთა ნაწარმოებები. ამ ყმაწვილებმა ბევრს გადასდეს თეატრის სიყვარული. იქნება იმ საერთო თეატრალურმა განწყობილებამაც განაპირობა, რომ რევაზისავე თანაკლასელმა, ნოდარ ჩხეიძემ, შემდგომში ჩვენმა გამოჩენილმა მსახიობმა, თეატრს შესწირა მთელი თავისი ნიჭი და ენერგია... ერთი სიტყვით, სწორედ იმ უფროსკლასელი ყმაწვილების თაოსნობით ერთ დღეს მერვე სკოლამ ლეო ქიაჩელის „ტარიელ გოლუა“ წარმოადგინა მოზარდ მაყურებელთა თეატრში. როგორც მოგახსენეთ, სკოლის კლუბში წარმოდგენები ადრეც ბევრჯერ გაუმართავთ, მაგრამ სკოლის ზღუდეებიდან გასვლა და ეს ერთგვარი გასტროლები ნამდვილი თეატრის სცენაზე უკვე მოვლენა იყო. ორმოცდათხუთმეტამდე წლის წინანდელ ამბავს მოგახსენებთ. მაგრამ იმ სასკოლო წარმოდგენიდან დღემდე ცოცხლად შემომრჩა მეხსიერებაში სახე მუნჯი ბაჩუასი, რომელსაც წარმოდგენაში ეპიზოდური როლი ჰქონდა. ერთბაშად შემოვარდა იგი სცენაზე, მოწყვეტით დაეცა და მუნჯი ადამიანის ნერვიული ჟესტიკულაციით რაღაცის მტკიცებას თუ პროტესტს მოჰყვა. დარბაზიდან გამამხნევებელი შეძახილები გაისმა მსახიობის მისამართით – ზოგი ალბათ ხუმრობით, ზოგი – სერიოზულად. ამას მოწონების ტაშიც მოჰყვა. სანამ ტაშს დაუკრავდნენ, ყველაფერი კარგად იყო – აშკარად იგრძნობოდა შემსრულებლის უშუალობა და გულწრფელობა, რაც მას უსათუოდ ბუნებით უნდა ჰქონოდა თანდაყოლილი. მაგრამ ტაშმა გააფუჭა საქმე – მსახიობი, ეტყობა დაინტერესდა, გულწრფელად მიკრავენ ტაშს თუ დამცინიანო, და თავი დარბაზისკენ მიაბრუნა, კარგა ხანს გაჩერდა ასე, ამდენი მაყურებლის დანახვამ, რომელთა სახეები ჩაბნელებულ დარბაზში ბუნდოვნად ჩანდა, ცოტა არ იყოს, შეაკრთო. ამას ახალი ტაში და ჟრიამული მოჰყვა. მაგრამ მალევე გამოსწორდა ყველაფერი – ეტყობა ახალგაზრდა რეჟისორმა კულისებიდან მოუწოდა მსახიობს, დარბაზისათვის ყურადღება არ მიექცია და თავისი საქმე ეკეთებინა. და ჩვეულებრივად წარიმართა მოქმედება. ის პატარა დაბნეულობა მოუხდა კიდეც, როგორც თეატრალური კრიტიკოსები იტყვიან ხოლმე, გმირის სახის გახსნას. ის ეპიზოდი და თვით პერსონაჟის სახის შთამბეჭდაობაც ალბათ იმიტომ ჩამრჩა მეხსიერებაში, რომ როლის შემსრულებელი, შემდეგში ჩემი გულითადი მეგობარი, რევაზ მარგიანი გახლდათ. წარმოდგენის დამთავრების შემდეგ დარბაზში მსხდარნი სცენაზე ავცვივდით და მონაწილეებს მივულოცეთ. მაშინ გავიცანი პირველად რევაზ მარგიანი.
იმავე ხანებში გამოქვეყნდა ახალგაზრდა პოეტის პირველი ლექსი „მირანგულა“ და ამან მისი ეპიზოდური როლი „ტარიელ გოლუაში“ ყველას დაავიწყა. ლექსი ძალიან მოეწონათ მკითხველებსაც და მწერლებსაც. „ვაი, სად ხარ, მირანგულა, ძაძიანი დედა გელის“... ასე სევდიანად იწყება ეს მშვენიერი ლექსი, რომელიც ქართული პოეზიის ყველაზე მკაცრად შედგენილ ანთოლოგიაშიაც კი უსათუოდ მოხვდება. ეს არა ჰგავდა დამწყები ავტორის ვარჯიშს, – ეს ნიჭიერი პოეტის დასრულებული ქმნილება იყო. და საინტერესო იმითაც, რომ ლექსში მარტო ნიჭი კი არა ჩანდა პოეტისა, არამედ, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მისი მრწამსი, მისი დამოკიდებულება საერთოდ პოეზიასთან, ტრადიციასთან... ყველასთვის აშკარა გახდა, რომ ახალგაზრდა პოეტმა საკუთარი ხმა მოიტანა ქართულ პოეზიაში. შემდგომმა მისმა მოღვაწეობამ, მთელმა შემოქმედებამ პოეტისა, დაადასტურა, რომ იგი ბოლომდე ერთგული დარჩა ქართული კლასიკური მწერლობის ტრადიციებისა. იმიტომაც დაიმკვიდრა მტკიცედ თავისი ადგილი დიდ ქართულ მწერლობაში.
... ჰქონდა კარგი მუსიკალური სმენა და კარგადაც მღეროდა. უყვარდა აკაკისა და ვაჟას ლექსებზე შექმნილი სიმღერები. თუ ვინმე უსმენო ჩაერეოდა სიმღერაში, აღშფოთებული ახედავდა და მოურიდებლად ანიშნებდა, გაჩუმდიო. უყვარდა ფალიაშვილი და თავის ახლობელსა და მეგობართან, არა მარტო ჩვენს ქვეყანაში გამოჩენილ პედიატრ და შესანიშნავ ქართველ ინტელიგენტ ირაკლი ფაღავასთან ერთად, საოჯახო საღამოებზე, დუეტებსა და სცენებს მღეროდა კომპოზიტორის ოპერებიდან. რთულ სვანურ სიმღერებსაც არ ერიდებოდა. ბიძები დიდებული მომღერლები ჰყავდა და გალაღდებოდა ხოლმე, როცა მათთან და ბიძაშვილებთან ერთად სვანურ სიმღერებს დააგუგუნებდა. უყვარდა სიმღერა. მღეროდა და თითქოს ეალერსებოდა თავისი ქვეყნის მთებს, მინდვრებს, ველებს, თავის ხალხს, მის წარსულს თუ აწმყოს; თვალები გაბრწყინებული ჰქონდა, მაღალი შთაგონებით იყო მოცული. თითქოს ეამაყებოდა ეს დიდებული სიმღერები, და, სხვათა შორის, ეს იყო მისი პატრიოტული გრძნობების გამოვლენა; სამშობლო ხატად ჰყავდა დასახული, მაგრამ გულში მჯიღის ბაგუნითა და ბრტყელ-ბრტყელი სადღეგრძელოებით როდი გამოხატავდა ამ გრძნობას.
ვერ იტანდა კუთხურ მიკერძოებას და აბრაზებდა ეს პროვინციული ჩამორჩენილობა. კარგი გემოვნება ჰქონდა, უყვარდა მხატვრობა და ბევრი კარგი მეგობარიც ჰყავდა ქართველ მხატვართა შორის. ერთი პირობა ისე გაიტაცა მხატვრობის სიყვარულმა, რომ მისი სახლის კედლები მოფენილი იყო ნახატებით, რომლებიც მეგობარ მხატვრებს მიეძღვნათ მისთვის.
კარგად იცოდა ქართული მწერლობა და თაყვანისმცემელი იყო ილიასი და აკაკისა. საერთოდ ამ მწერლების კულტი იყო მის ოჯახში. მამა-პაპათაგან ასე მოსდგამდა. მე მახსოვს რევაზის ბაბუა დარისპანი, ას წელს მიტანებული კაცი; კარგად ვეღარა ხედავდა, მაგრამ სვანეთიდან რომ ჩამოვიდოდა, რუსთაველის პროსპექტზე გავლა უყვარდა. და თუმცა, უკვე ძალიან ცუდად ხედავდა, საათობით იდგა წიგნის მაღაზიის ვიტრინებთან და წიგნებს ათვალიერებდა. მკვირცხლი ბერიკაცი იყო, სიცოცხლით აღავსე. ჰქონდა იუმორის გრძნობა, სახე უცინოდა. უყვარდა ახალგაზრდობისდროინდელი საინტერესო ამბების მოყოლა. ერთხელ საგაზაფხულო სუფრაზე მიგვიწვიეს – ალექსანდრე საჯაია, ნიკა აგიაშვილი და მე ვიყავით (ლადო ასათიანი ჯერ კიდევ არ იყო ჩამოსული თბილისში), გაიხარა ბერიკაცმა, როგორც ტოლებს, ისე გვექცეოდა შვილიშვილის მეგობრებს. ძველი საგალობლები წამოიწყო და, რომ ვერ ავყევით, გაბრაზდა, დაგვიცაცხანა, შეგვარცხვინა. ვერც სვანურ სიმღერაში ავყევით. აბა, იმერულს ყველა იმღერებსო, იხუმრა. მაინც აგვყვა, გამხიარულდა, მოილხინა. „აგიაშვილო!“ – დროდადრო შესძახებდა ხოლმე სიცილით ნიკას, ღვინოს აძალებდა. ერთ აგიაშვილს ვიცნობდი ყმაწვილკაცობაშიო, დაიწყებდა და აღარ დაამთავრებდა, სხვა რამეზე გადავიდოდა. ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ იმერელი თავადი აგიაშვილი ნამდვილად მეტოქე იქნებოდა სატრფიალო საქმეებში ამ სვანი სასულიერო პირისა, რომელიც, აშკარად ჩანდა, ასკეტური ცხოვრების მიმდევარი არ იქნებოდა ახალგაზრდობაში. პირდაპირ ვერა ვკადრეთ, ვერ გავუმხილეთ ჩვენი ვარაუდი, მაგრამ მივახვედრეთ. გულიანად გაიცინა, სინათლედაშრეტილი თვალები ეშმაკურად გაუბრწყინდა, მაგრამ „ჰო“ არ უთქვამს, თუმცა არც „არა“ დასცდენია... თუ ჩვენი ვარაუდი მართალი იყო, მაშინ, ეტყობა, სვან სასულიერო პირს გაუმარჯვნია იმ მეტოქეობაში, ისე ეშმაკურად და ნიშნისმოგებით შესძახებდა ხოლმე „აგიაშვილო!“-ო. მერე ნათესავები მოვიდნენ და სვანური სიმღერები დასჭექეს, ძველი საგალობლებიც იმღერეს. თითქოს იმ პატარა სახლის დაბალი ჭერი აიწია, ის პატარა ვეძინის ქუჩაც, შიბად რომ არტყია მთაწმინდის კალთას, თითქოს განათდა და შარავანდი დაადგა... დღემდე ცოცხლად მახსოვს გაზაფხულის ის დიდებული დღე.
მამა პოეტისა საფინანსო დარგში მუშაობდა. დიდი მცოდნე და მოყვარული იყო ქართული მწერლობისა და საქართველოს ისტორიისა, კარგი მწიგნობარი. ბობოქარი კაცი იყო, ფიცხი, მგზნებარე, სულ იმას წუხდა, ამ ოხერ ციფრებს ვეღარ მოვშორდი და ჩემს საყვარელ საქმეს უფრო მეტ დროს ვერ ვუთმობო, ჩვენც შემოგვჩივლებდა ამას, შვილის მეგობრებს. ერთხელ სვანეთიდან მომწერა (იმ დროს მთელი ოჯახი სვანეთში იყო რამდენიმე წლით წასული) – კორნელი კეკელიძესთან მიდი და პროგრამები გამოართვი, კარგადაც გამოჰკითხე, რა არის საჭირო, რომ ძველ ქართულ მწერლობაზე დისერტაცია დავიცვაო. იქვე მწერდა: იმ ბერიკაცის ამბავი ხომ არ გაგახსენდა, ჩონგურის სწავლა რომ დაიწყო, საიქიოში დავუკრავო?.. დაე, ასე იყოს, ეს მაინც უნდა გავაკეთოო. მაგრამ განზრახვის შესრულება აღარ დასცალდა – ამის შემდეგ მალევე გარდაიცვალა ჯერ ისევ ახალგაზრდა კაცი.
ერთი სიტყვით, ოჯახში ილიასა და აკაკის კულტი იყო. რევაზს უხაროდა, რომ სახლში ეკიდა ისტორიული ფოტოსურათი, რომელზეც აკაკი წერეთელთან ერთად მამამისიც იყო გამოსახული. კედელზე მომაღლოდ ეკიდათ ილია ჭავჭავაძის დიდი პორტრეტი, ზეთის საღებავებით დახატული ნაკლებად ცნობილი მხატვრების მიერ; და თუმცა სურათს დიდი მხატვრული ღირსება არ ჰქონია, მთელ ოჯახს უყვარდა, როგორც ძვირფასი რელიკვია. და რევაზსაც ეამაყებოდა, რადგან იგი ახალგაზრდობაში ავტორს ამაღელვებელი წარწერით მიუძღვნია პოეტის მამისათვის.
რევაზი ბევრ რამეში ჰგავდა მამას, მაგრამ დედისა უფრო მეტი გამოჰყოლოდა. დედა უსათნოესი ქართველი ქალი იყო – დინჯი, მშვიდი, ოჯახის ერთგული, სამართლიანი, ალერსიანი... მასთან საუბარი დაგამშვიდებდა.
ასეთ გარემოში იყო აღზრდილი რევაზ მარგიანი და, ბუნებრივია, თავის შემოქმედებაში იგი ერთგული დარჩა კლასიკური ლიტერატურის ტრადიციებისა.
ისტორიულ ფოტოსურათებზე ვლაპარაკობდი. საერთოდ, რევაზ მარგიანის პირად არქივში ყურადღებას იქცევს ფოტოსურათების სიმრავლე. სულ სხვადასხვა დროსა და ვითარებაში გადაღებულ ფოტოებზე აღბეჭდილი არიან რეზოს ოჯახის წევრები, ნათესავები, მეგობრები, ქართველი და უცხოელი მწერლები და საზოგადო მოღვაწეები... ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით რომ დაალაგო, თვალწინ დაგიდგება თითქმის მთელი ცხოვრება პოეტისა. ალბათ, იმიტომაც უყვარდა ფოტოები: ცოცხლად განაცდევინებდა გარდასულ დროს, მწარტკბილ მოგონებებს აღუძრავდა...
რეზო მულახში დაიბადა და ბავშვობის პირველი წლები იქვე გაატარა, მაგრამ იმდროინდელი ფოტო არ შემოუნახავს არქივს. იქნებ არც არსებულა. ოჯახი მალე ჭიათურაში გადავიდა საცხოვრებლად და შვიდწლედი იქვე დაამთავრა პოეტმა.
ჭიათურაში გადაღებული ფოტოებიდან განსაკუთრებით ერთი იქცევს ყურადღებას. დაწყებითი სკოლის ერთ-ერთი კლასის დამთავრებისას გადაუღიათ სურათი; და იმდენ ბავშვში უსათუოდ გამოარჩევ გაბრწყინებულ, მეტყველ თვალებს, რომლებიც ეშმაკურად შემოგცქერიან - თითქოს რაღაც გასახარელი ამბავი უნდა გამცნოს და ვერ მოუსვენია, სანამ გეტყოდეს. ძალიან გამხდარი და სუსტია, და იქნებ, ამიტომ თვალები უფრო დიდრონი ჩანან. რამდენი ხანი გავიდა მას შემდეგ, რა არ გადახდა რეზოს, მაგრამ გამომეტყველების ის ბავშვური უშუალობა და სიწრფელე არ შეცვლია. ალბათ, ამიტომაც წერდა უფრო მოგვიანებით: „სიზმრად და ცხადში კვლავ ბავშვი დავრჩი“-ო. სიბერეშიაც, როცა სენი მოერია, და ჯანი შეერყა, თვალებს მაინც შერჩა ის პირვანდელი ნაპერწკალი.
მულახში გადაღებულ სურათებსაც ნახავთ არქივში, მაგრამ ეს უფრო მერმინდელია. განსაკუთრებით ერთი მულახური ფოტოსურათი დამამახსოვრდა. რეზო არ არის მასზე გამოსახული. იგი ამ დროს ისევ პატარაა, ჭიათურაში სწავლობს. სურათზე ბაბუამისია აღბეჭდილი, დარისპან მარგიანი. ყურადღება კი იმიტომ მიიპყრო ამ სურათმა, რომ აქვე ვხედავთ ჩვენს დიდ მოღვაწეებს პავლე ინგოროყვასა და გიორგი ჩუბინაშვილს. თარიღი არ აწერია ფოტოს, მაგრამ ოციანი წლების მიწურულისა უნდა იყოს: ივანე ჯავახიშვილის დავალებით, სწორედ ამ დროს გაემგზავრა სვანეთში სამეცნიერო ექსპედიცია - პავლე ინგოროყვა, გიორგი ჩუბინაშვილი, სიმონ ყაუხჩიშვილი... ექსპედიციის წევრებს არ მოშორებია და დიდ დახმარებას უწევდა დარისპან მარგიანი.
ერთ ფოტოზე მარგიანების მთელი ოჯახია აღბეჭდილი: ბაბუა დარისპანი შუაში ზის და ირგვლივ შვილები უსხედან: რეზოს მამა აკაკი, ბიძები ვარლამი და ბუთული, მამიდა ლიდა, და უფროსი შვილიშვილი რეზო. სუფრაზეც შევხვედრივარ ამათ ყველას ერთად. რა თქმა უნდა, რეზოს ოჯახში. შესანიშნავად მღეროდნენ (ბიძები, ერთი პირობა, სვანური სიმღერების გუნდშიაც მონაწილეობდნენ). ისმენდი და ვერა ძღებოდი სვანური სიმღერების მშვენიერებით. რეზო და მისი ბიძაშვილები ზოგჯერ სვანურ ფერხულსაც ჩამოუვლიდნენ...
აგერ, კიდევ ერთი ფოტო. უნიკალური ფოტო. რეზოს იგი განსაკუთრებით უყვარს და ეამაყება. სურათი ძველია: რეზო ჯერ დაბადებული არ არის. აქ ორი საუკუნე შეყრილა. სურათზე ორი მეფე-პოეტია აღბეჭდილი: მხცოვანი აკაკი და სავსებით ახალგაზრდა გალაკტიონი (უნებურად გაგონდება გალაკტიონის სტრიქონი: „...აქ დიდ პოეტს სძინავს მეფურ ძილით“...). და ამ საოცარმა ფოტოსურათმა თითქოს მოწმე გაგვხადა - როგორ გადასცემს სამეფო კვერთხს დიდი მეცხრამეტე საუკუნე შფოთიან და მოუსვენარ მეოცე საუკუნეს, ამ დიდ აქტს ორივე საუკუნის გამოჩენილი მწერლები და საზოგადო მოღვაწეები ესწრებიან, სულ სხვადასხვა თაობებისა. ძველი თაობიდან აქ არიან დავით კლდიაშვილი, იროდიონ ევდოშვილი, ია ეკალაძე... მომდევნო თაობიდან, გალაკტიონს გარდა, ტიციან ტაბიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, ლელი ჯაფარიძე. ბოლომდე ესენი შემორჩნენ მწერლობას. ფოტოზე ბევრი სხვაც არის აღბეჭდილი, რომელთაც ის არის ფეხი შეუდგამთ მწერლობაში, ზოგი რამ დაუბეჭდავთ, მაგრამ ბოლომდე არ გაჰყოლიან მწერლობას. და საგულისხმო ის არის – მარგიანების ოჯახშიაც იმიტომ უყვართ გამორჩეულად – რომ აქვე, გალაკტიონის და ტიციანის გვერდით, გამოსახულია რეზოს მამა აკაკი მარგიანი, რომელიც აკაკი სვანის ფსევდონიმით აქვეყნებდა ლექსებს. „იგი აკაკისა და ვაჟას ლირიკის ტრადიციებზე იყო აღზრდილი“, წერდა გამოსათხოვარ წერილში იოსებ გრიშაშვილი. ჯერ ისევ ახალგაზრდა ეთქმოდა აკაკი მარგიანს, როცა გარდაიცვალა. პოეზიას კი ადრევე ჩამოშორდა. როგორც ვთქვით, საფინანსო დარგს გაჰყვა, თუმცა ლიტერატურის სიყვარული ბოლომდე შერჩა, ლიტერატურა მაინც არ ეთმობოდა... თუმცა ამაზე ხომ ზემოთაც ვილაპარაკე.
იქნებ სწორედ ამ ფოტოსურათის შთაგონებით დაწერა რეზომ სევდიანი ლექსი და მამის ხსოვნას უძღვნა. „მივიწყებულ ძველ პოეტებს“, ეს არის ამ ლექსის სათაური. „არა, ზღვასავით თქვენ არ ღელავდით, არც ჩანჩქერივით არ მჩქეფარებდით, მაგრამ აქა-იქ ფერად-ფერადი შეგვანათებენ თქვენი პწკარები“. სამართლიანი და გულისხმიერი კაცი იყო რეზო; ცდილობდა ყველასთვის თავისი მიეზღო,
არავისთვის არ დაეკარგა ამაგი.
როგორც ვხედავთ, რევაზ მარგიანს შთამომავლობით გადმოჰყვა არა მარტო დიდი სიყვარული მწერლობისა, არამედ პოეტური მუზაც. იონა მეუნარგიას ცნობილი გამოთქმის პერიფრაზირებას თუ მოვახდენთ, სვანეთს – დიდებული პოეტური ფოლკლორის შემქმნელ კუთხეს – ემართა ასეთი მასშტაბის პოეტი: როცა იქნებოდა, უსათუოდ უნდა მიეცა დიდი ქართული პოეზიისათვის თავისი წიაღიდან გამოსული შვილი. რევაზ მარგიანის შემოქმედებაში მძლავრად და ღირსეულად ჟღერს დასავლეთ საქართველოს მთის თემატიკა და მოტივები, გმირულ შემართებასთან შეზავებული მკაცრად შეკავებული სევდა... საგულისხმოა, რომ ეს განწყობილება მთელს მის შემოქმედებას გასდევს; უფრო სწორი იქნება, თუ ვიტყვით: მთელი მისი შემოქმედება საზრდოობს ამ სულისკვეთებით. და არა მარტო უშუალოდ სვანეთისადმი მიძღვნილი ისეთი ლექსები, როგორიცაა, ვთქვათ, იგივე „მირანგულა“, „ჩემი კერა“, „რიჰა-სინათლე“, „გახსოვს, მწვანე გვალდას მთაო“, „ძველებური სვანური ტირილი“, „უსვანეთოდ გავძლებ, განა“, „ჯიხვი“ და მრავალი სხვა.
მაგონდება, რამ შთააგონა პოეტს „ჯიხვის“ დაწერა... ბელგიაში ყოფნის დროს, ანტვერპენის დიდ ზოოპარკში რეზო ერთ ვოლიერთან შეჩერდა და აღარ შორდება. საშინელი სიცივე იყო, თოვდა... მივედით და ვხედავთ, ვოლიერში ჯიხვი დგას; თავი კი ამაყად უჭირავს, მაგრამ თვალებში სევდა ჩადგომია, როგორც საერთოდ, ზოოპარკის ბინადართ სჭირთ. ეს იყო და ეს. სხვა ვერაფერი საინტერესო ჩვენ იქ ვერ ვნახეთ. რეზომ ვოლიერის წარწერაზე მიგვითითა. კავკასიური ჯიხვი აღმოჩნდა, და უკვე რეზოს დაინტერესებაც გასაგები გახდა... გავიდა წლები, ის ჯიხვი და ზოოპარკი აღარავის მოგვგონებია. და კარგა დიდი ხნის შემდეგ რეზომ ეს ლექსი გამოაქვეყნა. „როდის დაჰკარგე თავისუფლება, კავკასიონის ლაღო მშვენებავ... რა იქნა შენი მუხლი მაგარი, რომ კლდიდან კლდეზე გადაიგრგვინო, მზის შესახვედრად ცაზე დამდგარო, კავკასიონის ოქროს გვირგვინო!“... მკითხველი ადვილად მიხვდება, რომ ლექსს ფართო განზოგადება აქვს და ბელგიაში მოგზაურობის სამახსოვრო ფოტოც შემოუნახავს არქივს. ჩვენ მეუღლეებით ვართ და აქვეა ნოდარ გურეშიძე, რეზოს საყვარელი პოეტი და მეგობარი. სურათი ანტვერპენის ქუჩაშია გადაღებული 1963 წლის ცივი დეკემბრის დღეს...
არქივში ნახავთ იმ დროის ფოტოსურათს, როცა რეზომ თავისი პირველი ლექსი გამაოქვეყნა – გამხდარი, კაფანდარა რეზო თითქოს რაღაცით ეგნატე ნინოშვილს მოგაგონებს. და საოცარია: როცა 1935 წელს უნივერსიტეტში მასკარადი მოაწყვეს და გარეგნული მსგავსების მიხედვით სტუდენტები შეარჩიეს, რათა სხვადასხვა დროის ქართველი მოღვაწეები განესახიერებინათ, ნინოშვილის ორეულად სწორედ რევაზ მარგიანი აირჩიეს. ყველა შენიშნავდა, რომ ახალგაზრდა პოეტი არა მარტო გარეგნულად იყო მიმსგავსებული, არამედ თითქოს მწერლის შინაგან სამყაროსაც განგაცდევინებდა.
უნივერსიტეტში რეზო შესვლისთანავე დაუახლოვდა ალექსანდრე საჯაიას, რომელსაც ადრევე იცნობდა (არქივში შეხვდებით ერთ ფოტოს: რეზო და ალექსანდრე საჯაია უნივერსიტეტში მისაღებ გამოცდებზე აუდიტორიის კარებთან დგანან და გამოძახებას ელოდებიან). ისინი განუყრელი მეგობრები გახდნენ და ბევრი შესანიშნავი ფოტოსურათი ადასტურებს მათი მეგობრობის გულითადობას...
ამავე წლებს ემთხვევა ქუთაისიდან ლადო ასათიანის ჩამოსვლა თბილისში. და ამ ხანებში გადაღებულ ფოტოებზე უკვე ლადოც გამოჩნდა – ახოვანი, შუბლნათელი, ამაყი... არაერთ სურათზე არიან აღბეჭდილი ისინი მეგობარი მწერლების წრეში. აგერ, ერთი ფოტო: ლადოს ჯარში აცილებენ.
რეზომ უნივერსიტეტი დაამთავრა და საბავშვო გაზეთში დაიწყო მუშაობა პასუხისმგებელ მდივნად. ფოტოსურათზე ვხედავთ გაზეთის რედაქტორს, მშვენიერ ქალბატონ ელიკო აგლაძეს – სიკეთითა და სათნოებით გამორჩეულ ადამიანს. აქვეა რეზო და თითქმის მთელი რედაქცია. საინტერესო იმითაა ეს სურათი, რომ მორიგი „აწიოკების“ შემდეგ უნდა იყოს გადაღებული. მართალია, გაზეთი საბავშვოა, მაგრამ დალხინებული ცხოვრება არც ამათ ჰქონიათ: ხშირად შეახსენებდნენ თავს „ზემოდან“, ე. ი. კომკავშირის ცეკადან, რადგან საბავშვო ჟურნალ-გაზეთებს უპირველეს ყოვლისა, კომკავშირის ცეკა განაგებდა. ორმოციანი წლები დგებოდა, მაგრამ ჯერ ისევ ვერ დაეღწიათ თავი იმ უსიამოვნო ინერციისაგან, რაც მემკვიდრეობით მიიღეს ოციანი წლების კომკავშირისაგან. იმგვარივე სისასტიკით მოითხოვდნენ „კლასობრივ სიფხიზლეს“, „იდეური მტრის“ და „სოციალიზმისათვის უცხო იდეოლოგიის“ წინააღმდეგ დაუნდობელ ბრძოლას.
ანკი სხვა რა საქმე ჰქონდათ!
გამოიძახებდნენ ჟურნალ-გაზეთების რედაქტორებსა და მოადგილეებს ბიუროზე, გაჰკიცხავდნენ, დატუქსავდნენ, „დაჰქოლავდნენ“ და გამოუშვებდნენ. ეს იყო მთელი მათი საქმიანობა. ლუარსაბისა და მისი მეუღლის შეგონებას მისდევდნენ – ხშირ-ხშირად „აწიოკებდნენ“ რედაქციებს, იდეურობისა და სიფხიზლისაკენ მოუწოდებდნენ. მუდამ უკმაყოფილო იყვნენ: ბავშვთა კომუნისტური აღზრდის საკითხებს საკმაო ადგილს არ უთმობთო, ავტორების შერჩევას უწუნებდნენ... ის ფაქტიც, რომ ლადო ასათიანი და სხვა ნიჭიერი მწერლები თანამშრომლობდნენ გაზეთში, უკვე საეჭვოს ხდიდა რედაქციის იდეურ ხაზს. ლადოცა და ზოგი სხვა მწერალიც უფრო მაღალი ტრიბუნიდან იყვნენ დამუშავებული ისტორიზმით გატაცებისა და „იდეური ჩავარდნების“ გამო, და ეს საკმარისი იყო, წინასწარ აკვიატებული ეჭვი ჰქონოდათ რედაქციის მიმართ.
მაინც ჯიუტად იწვევდნენ სათანამშრომლოდ ამ ნიჭიერ ახალგაზრდებს. და იყო გაუთავებელი გამოძახება, დატუქსვა-დამუშავება. გაემართებოდნენ ქალბატონი ელიკო და რეზო კომკავშირის ცეკაში, და კარგა დიდი ხნის შემდეგ დაბრუნდებოდნენ – დაღლილები, დაქანცულები. მდივნის მოსაცდელში ლოდინიც ერთგვარი შთამაგონებელი გაფრთხილება იყო სიფხიზლის გასამახვილებლად; და ღიმილით ყვებოდნენ მორიგი „დამუშავების“ დეტალებს, ზოგჯერ ძნელად დასაჯერებელსა და კურიოზულს.
ერთ შემთხვევას გავიხსენებ. იქნებ სწორედ ამ შემთხვევის შემდეგ იყო ეს სურათი გადაღებული, „მშვიდობით გადარჩენის“ აღსანიშნავად. გაზეთში დაიბეჭდა ალექსანდრე საჯაიას ზღაპარი „უთავო მეფე და დიდთავა მეფე“, რომელიც მგონი იოსებ ქოქიაშვილმა დაასურათა. სათაურის მიხედვითაც ჩანს, რომ ზღაპარში ერთ მეფეს დიდი თავი აქვს. ბუნებრივია, მხატვარმაც გაითვალისწინა ეს. დაიბეჭდა გაზეთი და გავრცელდა. მეორე დღეს კომკავშირის ცეკაში გამოიძახეს რედაქტორი და რეზო. ისინი ხომ დაჩვეული იყვნენ ასეთ გამოძახებებს და „შეჩვეული ჭირისა“ არ იყოს, დიდად ალბათ, არც შეწუხებულან. ოღონდ, ვერაფრით გაერკვიათ, რა უნდა ყოფილიყო გამოძახების მიზეზი. იმ მასალების მიხედვით, რაც ნომერში დაიბეჭდა, განრისხების საბაბი თითქოს არ უნდა ჰქონოდათ.
ყველაფერს მოელოდნენ, და იმას კი არა, რაც იქ ბრალდებად წაუყენეს: დაუდეს წინ გაშლილი გაზეთი – სწორედ ის გვერდი, სადაც ზღაპარი იყო დაბეჭდილი – და მრისხანედ უთხრეს, ეს რა არისო.
რედაქტორი და მისი მოადგილე გაშრნენ: ზღაპარში მკვეთრად გამოხატული აზრი არაფრით ეწინააღმდეგებოდა პარტიის კურსსა და „კომუნისტური აღზრდის იდეალებს“. მალე გაირკვა ყველაფერი: ილუსტრაციაზე გამოსახული დიდი თავი ზღაპრის პერსონაჟისა ვიღაცამ თურმე მოლოტოვის თავს მიამსგავსა.
რაღა ვიღაცამ! რედაქციაშივე ჰყავდათ ერთი „ფხიზელი“ თანამშრომელი, გვარად კ. და სწორედ იმან გაგზავნა საჩივარი. ამ კაცისაგან ეს პირველი არ ყოფილა.
გულმხურვალე ფიცი რედაქტორისა და მისი მოადგილისა, რომ ბელადის ყველაზე ახლობელი თანამებრძოლის შეურაცხყოფა არავის განუზრახავს, და საერთოდ, რედაქციაში ყველას ისე უყვარს ეს ძვირფასი ადამიანი, რომ წარმოუდგენელია, ვინმეს განგებ ჩაედინოს ამგვარი უხამსობა, შეწყნარებულ არ იქნა. ცეკას მდივნის მრისხანებას საზღვარი არ ჰქონდა. და მხოლოდ იმან გადაარჩინა მაშინ რედაქცია, რომ ამის გახმიანება არავისთვის ხელსაყრელი არ იყო. საქმე ერთ-ერთი ბელადის თავს შეეხებოდა!.. ეს რომ გაემჟღავნებიათ, მაშინ ისიც უნდა ეთქვათ, ბელადის უახლოეს თანამებრძოლს დიდი და უშნო თავი აქვსო. ეს მათთვისაც სარისკო იქნებოდა, და მოერიდნენ, გაკიცხეს მხოლოდ, მაგრად შეახურეს და გამოუშვეს.
როგორც ითქვა, ასეთი გამოძახება პერიოდულად ხდებოდა. ზოგჯერ სულ უმნიშვნელო საბაბიც კმაროდა. და ლადო ასათიანი, რეზოს ნაამბობითვე, იშვიათი სიზუსტით აცოცხლებდა სურათს, რისი მოწმეც თავად არა ყოფილა. ორივე ხელის ცერს ქამარში ჩაირჭობდა, ოდნავ უკან გადაიზნიქებოდა (ასეთი მანერა ჰქონდა კომკავშირის ცეკას მდივანს). და ძალიან ხმამაღლა არა, მაგრამ ხაზგასმული მუქარით წარმოთქვამდა:
„Да-а-а! Марги-ани!.. ჩაშალა მუშაობა, ბოვში, ბოვში!..“
კურიოზები სხვაც ბევრი იყო, და რაკი სიტყვამ მოიტანა, უფრო უწყინარი ამბის გახსენებაც შეიძლება.
იმავე ხანებში რეჟისორმა კონსტანტინე პიპინაშვილმა დაამთავრა „ქაჯანას“ გადაღება. რაკიღა ფილმი საბავშვო იყო, მაშინდელი წესის მიხედვით, განხილვას და მიღებას უნდა დასწრებოდნენ საბავშვო ჟურნალ-გაზეთების რედაქციები. ადვილი წარმოსადგენია, რა მღელვარებაში იქნებოდა რეჟისორი, და მთელი გადამღები ჯგუფი. წინასწარ ვერავინ იტყოდა, მიუსადაგებდნენ ფილმს „კომუნისტური აღზრდის იდეალებს“, რაც მოწონების მთავარი გარანტია იქნებოდა, თუ „იდეურად მოუმწიფებლად“, ან, კიდევ, უფრო უარესი, „იდეურ ჩავარდნად“ მიიჩნევდნენ. ამას წინასწარ ვერავინ განსაზღვრავდა. ეს არავითარ კანონზომიერებას არ ემორჩილებოდა, ეს მხოლოდ იმაზე იქნებოდა დამოკიდებული, რა განათლებისა და გემოვნების პატრონი იქნებოდა მთავარი შემფასებელი. როგორც მახსოვს, პირველი მდივანი არ მოსულა განხილვაზე. მოვიდა ერთ-ერთი მდივანი, ვისაც უშუალოდ ეხებოდა იდეოლოგიის საკითხები, წესიერი ადამიანი. დარბაზი ჩაბნელდა. ფილმი დაიწყო. ყველა სულგანაბული შეჰყურებს ეკრანს. სცენარისტსა და რეჟისორს, მოთხრობისგან განსხვავებით, ბევრი ისეთი ეპიზოდი შეუტანიათ ფილმში, რაც იდეურ ჟღერადობას შემატებდა. მაინც მღელვარებით მოელიან საბოლოო განაჩენს – ხომ შეიძლება ეს საკმარისად არ მოეჩვენოთ.
არის ფილმში ერთი ადგილი, როდესაც ღატაკ გლეხს ყალბ საბუთზე უნდა მოაწერინონ ხელი. სიტუაცია ეკრანზე სულ უფრო დრამატული ხდება, ეს განწყობილება დარბაზსაც გადმოედო. აგერ, კალამი მისცეს გლეხს. იგი აშკარად ტყუვდება... და ამ დროს ჩაბნელებულ დარბაზში ცეკას მდივანი წამოვარდა, თავი ეკრანისკენ წაიგრძელა და შესაბრალი ხმით შესძახა: „არ მოაწერო! არ მოაწერო!“...
გლეხმა მაინც მოაწერა ხელი: მდივანი მოწყვეტით დაეშვა სკამზე. რეჟისორს უკვე აღარაფრის შიში არ უნდა ჰქონოდა – ეს ფილმის გამარჯვების უტყუარი ნიშანი იყო.
უნივერსიტეტი რომ დავამთავრე, მეც ამ საბავშვო გაზეთის რედაქციაში დავიწყე მუშაობა. რედაქცია მოთავსებული იყო დიდი შენობის სულ ქვემო სართულზე. თავიდან, ეტყობა, სალაროებისთვის იყო ეს ადგილი განკუთვნილი. რედაქტორისა და პასუხისმგებელი მდივნის კაბინეტი მინის დაბალი ტიხრით არის გამოყოფილი უფრო დიდი, დერეფნისებური წაგრძელებული ოთახისაგან, რომელშიაც მთელი დანარჩენი რედაქციაა განლაგებული. ტიხარი გამჭვირვალეა და ამ წაგრძელებული ოთახიდან პირდაპირ ვუყურებ რეზოს მაგიდას. რეზო ზოგჯერ თითით მანიშნებს, მოდიო; არ უნდა, სხვას გააგებინოს ის, რაც მე უნდა მითხრას. ეს, ეტყობა, ლადოს მახვილ თვალს არ გამოჰპარვია, და ერთ წერილში აბასთუმნიდან სწერს: ვახტანგ ჭელიძე კაბინეტში გამოიძახე და ჩემი მოკითხვა გადაეციო.
ერთხელ – ეს იყო 1941 წლის გაზაფხულის პირზე –ჩვეულებრივ მანიშნა რეზომ, მოდიო. მარტოკა იყო კაბინეტში. შევედი. ჯიბიდან ფრთხილად ამოიღო კონვერტი, იქიდან ფოტოსურათი ამოაძრო (ეს ფოტოც ინახება არქივში) და გამომიწოდა – ამათგან რომელი მოგწონსო.
სურათზე სამი გოგონაა. სამივენი ძალიან კარგები. ჩემთვის უკვე ნათელი გახდა ყველაფერი: ბოლო ხანებში რეზოს, სამსახურის შემდეგ, საღამოობით, ვეღარა ვხედავდით, სადღაც გვეკარგებოდა. გუმანით ვგრძნობდით, რომ რაღაც ხდებოდა მის ცხოვრებაში. ახლა ძნელი ამოცანა დამისახა: ამ სამთაგან იმაზე უნდა დამედო ხელი, ვინც მას უკვე არჩეული ჰყავდა. თუ სწორად ვერ გამოვიცნობდი, მეგობრისთვის გული უნდა დამეწვიტა... გადავწყვიტე, რასაც ვფიქრობდი, პატიოსნად მეთქვა. ერთ-ერთზე მივუთითე, და რეზოს ერთბაშად გაუბრწყინდა თვალები. სწორედ ის იქნება შენი რძალიო, ამაყად მითხრა.
ეს მშვენიერი გოგონა გახლდათ პოლიტექნიკური ინსტიტუტის სტუდენტი ნინო ჟღენტი, შემდეგში არა მარტო ერთგული მეუღლე ჩვენი პოეტისა, არამედ მისი შემოქმედების დაუშრეტელი მუზაც, რომელმაც ბოლომდე ჭეშმარიტი მეგობრობა გაუწია რეზოს, მყუდრო ოჯახი შეუქმნა და იმ მძიმე დროში ცხოვრება გაუადვილა და გაუხალისა. ახლობლების წრეში ხშირად იტყოდა ხოლმე რევაზი – ივნისი ჩემი მეორედ დაბადების დღეა, 14 ივნისს შევიძინე ჩემი ცხოვრების განუყრელი მეგობარიო.
ძალიან სწრაფად მოხდა ყველაფერი, 1941 წლის 14 ივნისს რეზომ იქორწინა.
ამ დღეების ფოტოებსაც ნახავთ არქივში.
გუშინდელივით მახსოვს ის დღე – 1941 წლის 14 ივნისი. ივნისისათვის უჩვეულო სიცხე იყო და საქორწინო სუფრა საღამო ხანს, როცა ცოტათი აგრილდა, ეზოში გაიშალა, ვეძინის ქუჩაზე, ახლობლები და მეგობრები ბედნიერებას უსურვებდნენ ნეფე-დედოფალს. თითქმის ყველა ერთმანეთის ნაცნობი იყო, და ძალიან მოილხინეს, მარგიანებს ტრადიციული ოჯახი ჰქონდათ – დილამდე გაგრძელდა საქორწინო სუფრა. იყო სიმღერები, ცეკვა, პატრიოტული სადღეგრძელოები. – სამშობლოს უდღეგრძელებდნენ ახალ შექმნილ ოჯახს, გამრავლებასა და ბედნიერებას უსურვებდნენ... ყველა განუზომელ სიხარულს მოეცვა. ვერავინ წარმოიდგენდა, ამ სიხარულს ოდესმე ჩრდილი თუ მიადგებოდა. ტიციან ტაბიძის მეუღლემ, ქალბატონმა ნინო მაყაშვილმა, რომელიც სულიერ დედობას უწევდა ადრე დაობლებულ ნინიკოს, ასე მიმართა მას. „პოეტის ცოლობა უდიდესი ბედნიერებაა, მაგრამ მზად უნდა იყო ყოველგვარი განსაცდელისთვისაცო“. ამაღელვებელი იყო ეს სიტყვები, რადგან იქ დამსწრეთაგან ყველამ იცოდა, რა განსაცდელი დაატყდა თვით ქალბატონ ნინოს, და რა სულიერი გაუტეხაობით იტანდა ამ განსაცდელს.
ქორწილის შემდეგ ერთი კვირა ძლივს გავიდა, რომ დაიწყო საშინელი ომი, რამდენიმე თვეში რეზოც გაიწვიეს ჯარში. ადვილი წარმოსადგენია სულიერი მდგომარეობა ახალდაქორწინებული ქალისა, რომელსაც ცხრამეტი წელი არც კი შესრულებოდა. სადგურში სამმა გავაცილეთ რეზო - ნინიკომ, ალექსანდრე საჯაიამ და მე. სანამ ჯარისკაცებით დატვირთული მატარებელი დაიძრებოდა, ნინო მხნედ იყო. მერე... მერეც ცდილობდა ჩვენთვის არ ეჩვენებინა ცრემლები, მაგრამ უკვე ძნელი იყო...
ფრონტიდან შემაშფოთებელი ამბები მოდიოდა, სამკუთხა ბარათები, რომელთაც გულისფანცქალით ელოდნენ ოჯახში, იგვიანებდა...
ერთი სიტყვით, განსაცდელი პირველსავე დღეებში დაატყდა ახალგაზრდა ქალს... ქორწილის სწორზე, 1941 წლის 22 ივნისს ომი გამოცხადდა
ფრონტი თითქოს შორს იყო ჩვენგან, მაგრამ ასეთი განსაცდელი ჩვენს მრავალჭირგამოვლილ ქვეყანას ბევრი არ გადაუტანია – ამ სხვათა ომმა სამასი ათასი ახალგაზრდა ქართველის სიცოცხლე შეიწირა.
რევაზ მარგიანი ქერჩის საფრონტო გაზეთის რედაქციაში გაამწესეს. სწორედ ქერჩში დატრიალდა ის საშინელი ტრაგედია, როცა ქართული ჯარის ნაწილები ფრონტის უნიჭო თუ ვერაგმა სარდალმა ისე უწყალოდ გასწირა, რევაზ მარგიანი, რომელიც იმ დროს იქ იყო, რაღაც სასწაულით გადარჩა.
არქივში რამდენიმე ფრონტული სურათია პოეტისა. ყველა თავისებურად საინტერესო.
მე მაინც ერთს გამოვარჩევდი. ფოტოზე რეზოსთან ერთად ალექსანდრე მაღულარიას ვხედავთ – ცნობილ ჟურნალისტს, ქართული ენისა და მწერლობის ჩინებულ მცოდნეს, შესანიშნავ მოქალაქეს. მშვიდი კაცი იყო, რბილი, ყურადღებიანი, კეთილი. ყველას დაუზარებლად ეხმარებოდა. მასთან ახლოს ყოფნა თითქოს შენც გამშვიდებდა. რედაქციაში ყველას გამორჩეულად უყვარდა და პატივს სცემდა. ეს კაცი შეთავსებით მუშაობდა ჩვენს რედაქციაში სტილისტად. ომის დაწყებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ, გაზეთის დახურვის ამბავი რომ გამოგვიცხადეს, მე თვითონ შევესწარი, როგორ დაურეკა რედაქციიდანვე თავის მეგობარს რადიო-კომიტეტში. რუსულად უთხრა: „Свободен как птичка...“ ამით ანიშნა, რომ თანახმა იყო, რადიოში დაეწყო მუშაობა.
როგორც შემდეგ გამოირკვა, ეს იყო საბედისწერო წამი. რადიო-კომიტეტიდან იგი ფრონტზე გაუგზავნიათ მივლინებით – სწორედ ამდროინდელია ის ფოტოსურათი –ხოლო იქიდან დაბრუნების შემდეგ, სხვა რამდენიმე თანამშრომელთან ერთად, დახვრიტეს. ფრონტზე იმ საშინელ განსაცდელს გადაურჩა, და შინ მშვიდობით დაბრუნებული დახვრიტეს. დახვრიტეს იმიტომ, რომ რადიო-კომიტეტის შენობაში უცხოეთის რადიოს უსმენდა.
არ შეიძლებოდა ყოვლისდამანგრეველ ომს, რომელმაც მთელი ქვეყნიერება შესძრა და რომლის მონაწილე თავად იყო, თავისი კვალი არ დაეჩნია პოეტის შემოქმედებაზე. ომის თემატიკა ერთი მძლავრი ნაკადია რევაზ მარგიანის პოეზიაში. და ფრონტიდან გამოგზავნილი პირველი ლექსი, მიძღვნილი ახალშერთული ცოლისადმი, რომელსაც ასე ულმობლად მოგლიჯეს პოეტი, ერთგვარი კამერტონი გამოდგა ომის თემაზე შექმნილი შემდგომი მრავალი ლექსისთვის, იმდენად ძლიერი გამოდგა ფრონტზე მიღებული შთაბეჭდილება, რომ სიცოცხლის ბოლომდე ვერ ივიწყებს მას. ხან როდის ამოტივტივდება ეს განცდა და ხან როდის. მაგრამ იგი თითქოს ცდილობს, დაინდოს მკითხველი, მოარიდოს ომის საშინელ სურათებს, რისი მხილველი თავად იყო; ომის თემაზე დაწერილ ლექსებშიაც ლირიკოსი რჩება.
დრო ყველაფერს კურნავს, და როცა მარგიანების სტუმართმოყვარე ოჯახში ვიკრიბებოდით ხოლმე ყოველი წლის 14 ივნისს ახლობლები და მეგობრები, ამ ეპიზოდს უკვე ღიმილით ვიხსენებდით, ვიხსენებდით ბევრ სხვა რამესაც განვლილი ცხოვრებიდან. იყო მხიარულება და ენამახვილობა, და, რაღა თქმა უნდა, დიდებული სვანური სიმღერები. ზემოთ ვთქვი, რომ ძალიან კარგად მღეროდნენ რეზოს ბიძები და ბიძაშვილები, და თვით რეზოც. წვეულებას, ჩვეულებრივ, თამადობდა ირაკლი ფაღავა...
ომის დამთავრების შემდეგ განახლდა ჟურნალ-გაზეთების გამოცემა, და რევაზ მარგიანი ახლა უკვე საბავშვო ჟურნალის რედაქტორია... სწორედ ამას გვამცნობს ფოტოსურათი, რომელიც ჟურნალ „დილას“ რედაქციაშია გადაღებული, რედაქციის თანამშრომლებთან ერთად. ოღონდ ეს სახელი – „დილა“ – ახლახან დარქმეულია. იქნებ ამ ღირსსახსოვარი მოვლენის აღსანიშნავად გადაიღეს ეს სურათიც! მანამდე არც თუ სასურველი სახელი „ოქტომბრელი“ ერქვა. რუსული საბავშვო ჟურნალის მიხედვით, როგორც მაშინ წესად იყო. ყველა გრძნობდა ამ სახელწოდების უხერხულობას... მაგრამ საჯაროდ ამის განცხადებას ვინ გაბედავდა! დიდი ოქტომბრის სახელობის ჟურნალისთვის სახელწოდების შეცვლა ვის მოაფიქრდებოდა. ამის უბრალო გაფიქრებაც კი საშიში იყო.
თითქოს სასწაული მოხდა – რეზომ მოახერხა, ჟურნალისთვის სახელი შეეცვალათ. როცა ახალ სახელწოდებას დააკვირდები, ძნელი მისახვედრი აღარ იქნება, როგორ მოახერხებდა ამას. აბა, ვინ წავიდოდა წინააღმდეგი, სტალინის საბავშვო ლექსის სათაური ჟურნალის სახელწოდებად დაეკანონებიათ?! საგულისხმო ის არის, რომ სახელწოდების შეცვლამ, თითქოს ხელი შეუწყო ჟურნალის შინაარსობრივ ცვლილებასაც – იგი უფრო გაქართულდა, ძველ ტრადიციებს დაუბრუნდა. ამისთვის იღვწოდა რედაქციის შესანიშნავი კოლექტივი, რომელიც რეზომ შემოიკრიბა...
ამის შემდეგ რევაზ მარგიანი რედაქტორობდა მეორე საბავშვო ჟურნალს, სამწერლო გაზეთს, „დროშას“, დიდი ხნის განმავლობაში ხელმძღვანელობდა გამომცემლობას...
ამასობაში დრო გადის. ოჯახი თანდათანობით იზრდება, ბაბუა შვილიშვილებით იხუნძლება... ფოტოებზე კარგად არის ასახული ულმობელი სვლა დროისა. ჯერ ერთი შვილიშვილი დაუსვამთ შუაში. ჯერ თმა არ შევერცხლია რეზოს. თანდათანობით თმასაც ვერცხლი ემატება და შვილიშვილებიც მატულობს. ახლა უკვე რეზო ჩაუსვამთ შუაში, როგორც მახვში, და ირგვლივ შემოსხდომიან. ვეღარც კი ეტევიან ფოტოსურათზე. გარდა ნათლობის სახელებისა, რეზოს ყველასთვის თავთავისი საალერსო სახელი შეურქმევია, და ახლა მათ ეამაყებათ ბაბუს შერქმეული სახელი...
ბევრი კეთილი საქმის ავტორი და მონაწილეა რევაზ მარგიანი. საქმიანი და მეგობრული ურთიერთობა აქვს სხვადასხვა თაობის მოღვაწეებთან – მწერლებთან, მხატვრებთან, კომპოზიტორებთან, მსახიობებთან, მეცნიერებთან... არქივში ბევრს შეხვდებით ასეთი ურთიერთობის ამსახველ ფოტოებს...
ამ ფოტოებს საოცარი თვისება აქვთ: დროის წამიერი გაელვება კი არ დაუფიქსირებიათ მხოლოდ, არამედ თითქოს ის სითბოც შემოუნახავთ, რაც ფოტო-ობიექტივის წინ მყოფ ადამიანებს ერთმანეთის მიმართ ჰქონიათ. რევაზ მარგიანი კეთილშობილი ადამიანი იყო, უშურველად უნაწილებდა ყველას თავის გულის სითბოს. და ეს სითბო მასვე ორკეცად უბრუნდებოდა. ყველას გამორჩეულად უყვარდა – უფროსი თაობის ადამიანებსაც, თანატოლებსაც, და, რა თქმა უნდა, იმათაც, ვის მიმართაც იგი ყოველთვის მამობრივ მზრუნველობას იჩენდა.
ზემოთ რომ წვეულება ვახსენე, ბევრნი, ვინც ამ წვეულებებზე იკრიბებოდნენ, დღეს უკვე ამქვეყნად აღარ არიან, აღარც რეზო და ნინიკო... სევდიან მოგონებადღა შემორჩა ის დაუვიწყარი დღეები.
ეს მოსიყვარულე ცოლ-ქმარი ახლა კვლავ ერთადაა. ღმერთმა ნათელში ამყოფოთ. მათი სული მოსვენებულია, რადგან თავის პოეტურ შემოქმედებასთან ერთად, დატოვეს დიდი ოჯახი – შესანიშნავი შვილები, შვილიშვილები და შვილთაშვილები. სიცოცხლე გრძელდება"....
დაბადების ადგილი: სოფელი მულახი, მესტიის რაიონი.
1940 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი.
1942 წელს მოხალისედ წავიდა დიდ სამამულო ომში. ომის შემდეგ იყო ჟურნალების "ოქტომბრელის", "პიონერის", "დროშის", გაზეთ "ლიტერატურული საქართველოს" მთავარი რედაქტორი, გამომცემლობა "ლიტერატურა და ხელოვნების" დირექტორი, 1979 წლიდან გამომცემლობა "მერანის" დირექტორი. პირველი ლექსი "მირანგულა" 1934 წელს გამოაქვეყნა, პირველი წიგნი "ლექსები" - 1940 წელს. სამამულო ომის წლებს ეკუთვნის ლექსების კრებული "მუმლი მუხასა" (1946).
შემდგომ კრებულებში: "მხოლოდ ახალი"(1958), "მთანი მაღალნი"(1960), "ლილე"(1965), "გამოღვიძება"(1966), "თოვაში შეხვედრა გაზაფხულთან"(1975) და სხვ., მხატვრულ დაოსტატებასთან ერთად, უფრო მკაფიოდ გამოიკვეთა მარგიანის შემოქმედების ტენდენციები და თავისებურებანი. მის თხზულებებში წარმოჩინდა სვანური ბუნება და მითოსი, რომელიც პოეტმა ორგანულად დაუკავშირა თანამედროვეობას("ოია ოიალე", "ოიდა ნანაილა", "მარილი", "ელეგია მეგობრის სიკვდილზე" და სხვ.). რ. მარგიანის ლექსები თარგმნილია ყოფილ სსრკ-ის ხალხთა მრავალ ენაზე, აგრეთვე ინგლისურ, გერმანულ, ფრანგულ, რუმინულ, პოლონურ, ბულგარულ ენებზე.
რევაზ მარგიანი გარდაიცვალა (1916-1984წ) გარდაიცვალა 67 წლის ასაკში. დაკრძალულია დიდუბის პანთეონში.
(წყარო: მამულიშვილთა სავანე. - თბ., 1994. - გვ.243)
#გააგრძელეისტორია
#სვანეთინიუსი